Đình Lỗ Hạnh

Trong hệ thống đình ở Bắc Giang, đình Lỗ Hạnh có số tuổi cao nhất hiện nay. So với hệ thống đình cả nước, đình Lỗ Hạnh chỉ đứng sau tuổi của đình Tây Đằng - Hà Nội (Hà Tây cũ). Qua những dòng chữ đề niên đại trên các bức cốn, các nhà nghiên cứu nghệ thuật đã thống nhất xác định, đình Lỗ Hạnh được dựng vào niên hiệu Sùng Khang, thời Mạc, năm Bính Tý 1576.

                                                             Một góc đình Lỗ Hạnh

Đình Lỗ Hạnh thuộc xã Đông Lỗ (huyện Hiệp Hòa). Đình là nơi thờ chung của năm làng: Chằm, Chúng, Khoát, Chùa và Hạnh. Đình ở phía sau khu dân cư, theo truyền thuyết là nằm trên đất lưng rùa, quay hướng Tây, trông ra các đất thế cờ, loa, nghiên, bút.

Mặt bằng đình Lỗ Hạnh bố cục theo kiểu chữ Công, hậu cung mới nối thêm về sau, hai dãy tả vô hữu vu cũng mới thêm vào, nhưng đã bị phá.

Đại đình 5 gian 2 trái với 8 vì kèo, 6 hàng chân cột, cộng lớn nhỏ là 48 cột. Cột đình Lỗ Hạnh vẫn còn dấu vết lỗ mộng của sàn đình đã bị phá vỡ. Nền đình dài 23,5m, rộng 12,3m, chiều cao từ xà nóc xuống là 6,6m, từ diềm mái xuống là 2,1m. Nền đình cao hơn sân 0,7m.

Đình Lỗ Hạnh có kết cấu vì kèo không giống nhau, các vì gian giữa đều theo lối chồng giường giá chiêng, các vì gian bên làm kiểu kẻ chuyền giường giá chiêng. Con giường trên xà nách gian giữa chồng nhau tạo thàn cốn dọc. Con giường chồng trên xà đùi gian hồi thành cốn ngang. Cốn dọc, cốn ngang đều là chỗ trang trí cho các nghệ nhân chạm khắc trổ tài hoa.

Hoa văn chạm khắc đình Lỗ Hạnh không nhiều nhưng khá đặc sắc. Đầu dư chạm rồng như vừa chui từ cột ra, không nhìn thẳng đuỗn mà quay mặt chầu về gian giữa cười ngộ nghĩnh, hả hê. Ngoài ra trong đình còn nhiều hình rồng, đều sừng ngắn, mũi thú, thân dài và mảnh, rõ ràng dấu ấn của rồng thời Mạc. Đề tài con nghê cũng được sử dụng nhiều tư thế ngồi, nằm, bò. Con phượng được chạm với nhiều chất hiện thực, gần với hình con gà chứ chưa bị hoa mỹ như phượng múa sau này. Rồi con hổ đầu quay lại mạnh mẽ, con hươu ngậm cành lộc, con chim đang rỉa râu cho nghê, con cá hoá long.... Tất cả đều đơn giản nhưng vẫn sống động và gần gũi với người xem.

Hình người được chạm khắc trên đình Lỗ Hạnh không nhiều lắm, và thường đơn lẻ chưa thành cảnh sinh hoạt hay các minh hoạ tích truyện. Hình phụ nữ thường được thể hiện mặc áo ngắn ống tay rộng, để lộ cánh tay tròn lẳn mềm mại, ngang lưng thắt bao tết múi trước bụng, đầu khăn buông rủ, áo ngoài không cài khuy để lộ áo trong, váy rộng loà xoà từng nếp. Các nhân vật nữ có mặt, tay và thân rất người nhưng lại thay đổi chân bằng cái đuôi cá. Có cô lại mọc cánh ở vai như cánh chim. Ngoài các vị tiên nữ, tiên cá cưỡi rồng, phượng, lại có thiếu nữ gảy đàn đáy. Nhân vật nam ít chất thần tiên hơn thường cởi trần đóng khố ngồi trên mình rồng, lồ lộ vẻ chất phác, hồn hậu.

Hoa, lá, mây được sử dụng trang trí đều được cách điệu, đơn giản hoá nên ưa nhìn.

Đình Lỗ Hạnh do 2 hiệp thợ phạt mộc và đục chạm. Từ ngày khởi dựng đến nay, đình đã được nhiều lần trùng tu, sửa sang, thêm thắt. Vào thời Nguyễn, ngoài công mộc công nền, đình đã có bàn tay người thợ sơn mài tham gia. Đình Lỗ Hạnh hiện nay vẫn còn giữ được hai bức tranh sơn mài "Bát tiên" gắn ở gian giữa trước cửa hậu cung.

"Bát tiên" thể hiện 8 nàng tiên đứng trên mây toả, mỗi cô mang một thứ nhạc cụ sáo, nhị, đàn tỳ bà, đàn nguyệt. Dáng điệu các cô đứng tự nhiên, thanh thoát. Mặt trái soan hơi quay nghiêng, mắt lá răm, mũi thanh, môi chúm chím. Tách từng cô một cũng thành bức tranh. Để nguyên bốn cô một bên, trông nhịp nhàng như một ban nhạc đang tấu thờ Thánh. Bộ tố nữ tám nàng này không chỉ vẽ bằng mấy màu sơn mỹ nghệ truyền thống: son, vàng, then.... mà còn dùng thêm các màu sơn xanh, xanh lơn, xanh đen, tím, trắng, trắng hồng.... đầy chất hội hoạ.

"Bát tiên" không những là một tác phẩm hội hoạ đáng quý, mà còn là một hiện vật giá trị trong lịch sử sơn mài Việt Nam.

Tuy mang số tuổi thọ cao nhất tỉnh, đình Lỗ Hạnh hôm nay, sau đợt trùng tu lớn gần gây, càng tràn trề sức thanh xuân, đang mở rộng cửa đón khách thập phương tới dâng hương tưởng niệm Phương Dung công chúa và Cao Sơn đại vương, hai vị thần được thờ ở đây, từng có công giúp Hùng Vương đánh giặc.

(nguồn: www.bacgiang.gov.vn)