Lễ hội đền Cờn

Lễ hội đền Cờn được tổ chức ngày 20 - 21 tháng Giêng (âm lịch) hàng năm. Đây là lễ hội truyền thống thuộc loại cổ xưa nhất của Xứ Nghệ, thu hút hàng vạn du khách thập phương về tham dự. Lễ hội mang đậm nét văn hóa độc đáo, phản ánh đời sống sinh hoạt, tín ngưỡng dân gian của người dân miền biển.

Đền Cờn tọa lạc trên gò Diệc, bên bờ Mai Giang, sát cửa biển Lạch Cờn thuộc làng Phương Cần, phường Quỳnh Phương, thị xã Hoàng Mai, tỉnh Nghệ An, cách Hà Nội 220 km và thành phố Vinh 75 km. Đền nằm giữa hình thế non nước hữu tình. Đền có đền chính (đền trong) và đền phụ (ngoài cửa biển).  Đền chính có kiến trúc cổ, hài hòa về nghệ thuật kiến trúc gồm: nghinh môn, trung điện, hạ điện, hậu cung, toà ca vũ. Sau đền có hai đồi nhỏ giăng dài ra hai bên như cánh phượng. Tại mỗi đồi có một giếng nước, truyền thuyết ghi là mắt phượng. Bên kia dòng Mai Giang là núi Voi, núi Xước.

Theo thần phả, sắc phong và các tài liệu lịch sử như: Đại Việt sử ký toàn thư, Đại Nam nhất thống chí, Việt điện U linh tập: Đền Cờn được xây dựng vào năm 1235 đời nhà Trần, trong thờ Tứ vị Thánh nương. Các Thánh nương là ba mẹ con Công chúa nước Nam Tống là Từ Thi Thái hậu Dương Nguyệt Quả, hai Công chúa Triệu Nguyệt Khiêu, Triệu Nguyệt Hương và bà nhũ mẫu. Năm Thiệu Bảo thứ nhất (1229), quân Nguyên đánh úp quân Tống ở Nhai Sơn, Trương Thế Kiệt, Lục Tú Phu trung thần nhà Nam Tống đem vua Đế Bính, gia quyến cùng binh sỹ hơn 800 người lên thuyền ra biển chạy trốn bị quân Nguyên truy sát gấp rút lại gặp sóng to gió lớn, vua tôi Nam Tống chết chìm ở biển Đông. Thi thể 3 mẹ con Công chúa trôi dạt vào cửa Tráp (cửa Càn). Dân làng Càn thấy thi thể những phụ nữ chết đuối nhưng mặt mũi hồng tươi, xiêm y quý tộc, đặc biệt tỏa ra mùi thơm như lan như quế nên lấy làm kỳ lạ, bèn chôn cất và lập miếu thờ, sau đó mỗi khi ra khơi đến cầu khẩn đều thấy linh nghiệm. Từ đó người dân đặt tên cho địa phương mình là Hương Cần, hay còn gọi là Phương Cần, nay thuộc phường Quỳnh Phương.

                                             Đua thuyền tại lễ hội đền Cờn

Đại Việt sử ký Toàn thư và Đại Nam Nhất Thống Chí ghi rõ: “Năm Hưng Long thứ 19 (1311), vua Trần Anh Tông thân chinh đi đánh Chiêm Thành. Thuyền ba quân đến cửa Càn Hải tức cửa Cờn, xã Phương Cần, huyện Quỳnh Lưu, dừng lại nghỉ ngơi. Ban đêm nhà vua mộng thấy nữ thần khóc và nói: Thiếp là cung phi nhà Triệu Tống, bị giặc bức bách, gặp sóng gió chết đuối trôi dạt đến nơi này. Thượng đế phong cho làm Thần biển ở đây đã lâu, nay bệ hạ đem quân đi, thiếp xin giúp đỡ lập công. Sáng sớm hôm sau nhớ lại, Trần Anh Tông cho mời các bô lão trong vùng đến hỏi mới rõ sự tích, liền vào đền kính tế. Ra đi biển trời lặng gió, vua kéo quân đến thẳng thành Chà Bàn thắng trận lớn. Năm sau vua trở về cho dựng đền ngói, bốn mùa cúng tế và phong là Quốc gia Nam Hải đại càn Thánh nương”.

Sang thời Lê, nhân dân Phương Cần (Quỳnh Phương) dựng thêm Đền Ngoài trên núi Thằn Lằn, sát bờ biển thờ vị sư– người đã có công cưu mang ba mẹ con Dương Thái Hậu, vua Đế Bính cùng các tướng lĩnh và tùy tùng... Năm Hồng Đức thứ nhất (1470), vua Lê Thánh Tông mang quân đánh dẹp phương Nam, cũng dừng chân tại cảng Xước nghỉ ngơi chỉnh đốn binh lực và vào đền tế lễ. Sau khi thắng trận, vua tôi định kéo quân tiến thẳng Thăng Long nhưng vừa ra đến cửa biển thì gió đông bắc nổi lên, đoàn thuyền phải vào cửa Cờn dưới chân đền trú gió. Lê Thánh Tông lấy làm lạ bèn ban thêm phẩm vật, cho tạc tượng dựng thêm mấy tòa đền và làm thơ ngự chế.

Dưới triều nhà Lê, rồi nhà Nguyễn, ngôi đền nhiều lần được trùng tu, sửa chữa và xây dựng mới nên kiểu dáng kiến trúc, cách bài trí đồ tế khí, chạm hoa văn rồng, phượng... mang phong cách văn hoá cuối Lê đầu Nguyễn, mặc dù đền được xây dựng từ thời nhà Trần. Tháng 9/1966, đền Cờn bị bom Mỹ đánh phá, làm hư hỏng ba cung thờ chính cùng nhiều đồ tế khí có giá trị. Hiện nay còn lại nghinh môn và toà ca vũ. Trong đền còn lưu giữ nhiều pho tượng cũ, đồ tế khí có giá trị lịch sử văn hoá, tín ngưỡng. Đền Cờn gắn liền với những mẩu chuyện huyền thoại linh thiêng lưu truyền trong nhân dân và lễ hội mang đậm bản sắc văn hoá Việt Nam, đang ngày càng thu hút du khách thập phương về tham quan, nghiên cứu và sinh hoạt tín ngưỡng.

                                    Đông đảo khách thập phương về đền Cờn cầu an

Trước đây, Lễ hội Đền Cờn được nhân dân tổ chức hàng năm cầu mong một năm trời yên, biển lặng, đánh bắt nhiều hải sản, cầu lộc, cầu yên; là một sinh hoạt văn hóa dân gian cổ truyền mang đậm sắc thái địa phương của các làng ven biển ở Quỳnh Lưu. Trong năm kháng chiến chống Mỹ, lễ hội không được tổ chức và đến năm 1999 mới được phục hồi. Với những giá trị đó to lớn, ngày 29/01/1993 Bộ Văn hóa - Thông Tin (nay là Bộ Văn hoá -Thể thao và Du lịch) ra quyết định số: 68/QĐ - BVHTT công nhận Đền Cờn là Di tích Lịch sử - Văn hóa cấp quốc gia, đi kèm với đó, nhiều hạng mục của Đền được tái tạo và khôi phục lại khang trang thêm.

Năm 2013, thị xã Hoàng Mai được thành lập, Đền Cờn, xã Quỳnh Phương theo quyết định của Chính Phủ nằm trong địa giới hành chính của thị xã. Mặc dù thị xã Hoàng Mai vừa được thành lập và trải qua đợt lũ lụt lịch sử với nhiều tổn thất, khó khăn. Tuy nhiên với sự cố gắng, quyết tâm của lãnh đạo thị xã, người dân, lễ hội đền Cờn vẫn được duy trì, tổ chức với những tiết mục, trò chơi mới, đặc sắc và hoành tráng. Chủ trương của thị xã Hoàng Mai: Lễ hội Đền Cờn vẫn là một lễ hội nông nghiệp, chủ yếu là cầu ngư; Và với việc tổ chức các hoạt động sôi nổi, thị xã hướng tới bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa cũng như tạo điểm nhấn quan trọng để phát triển du lịch, mời gọi du khách về tham quan các điểm di tích lịch sử văn hóa, các điểm du lịch biển.

Theo Hoàng Trinh / baocongthuong.com.vn