Lễ hội tri ân thầy mo của người Thái ở Mộc Châu

Mỗi độ hoa ban rộ nở cũng là lúc người Thái ở Bản Áng cùng nhau tổ chức lễ hội để bày tỏ lòng thành kính với thầy mo, người mà dân bản đôi khi nhờ cậy mỗi khi có bệnh hoặc vấn đề về tâm linh.

Lễ hội Hết Chá (kết thúc mùa ban nở) thường diễn ra thường niên từ 23 đến 26 tháng 3 ở Bản Áng, xã Đông Sang, huyện Mộc Châu, tỉnh Sơn La.

Nói về nguồn gốc của lễ hội, chuyện kể rằng xưa kia người Thái rất nghèo, không có tiền mua thuốc chữa bệnh, thường đến nhờ thầy mo (thầy cúng). Thầy mo dùng mẹo và nhờ thần linh nên đã chữa được bệnh cho dân làng. Để tỏ ơn cứu chữa, nhiều người xin được làm con nuôi của ông và rồi cứ mỗi dịp cuối năm, thường vào 29, 30 Tết, con cháu lại đến tạ ơn.

Mùa hoa ban nở trắng sườn đồi cũng là lúc diễn ra lễ hội. Ảnh: Nguyễn Minh Sơn.

Nhưng thời điểm đó thầy đang bận rộn cho Tết nên ấn định lễ tạ ơn sẽ tổ chức vào mỗi tháng 3 hàng năm, khi hoa ban vào độ nở rộ nhất, măng rừng bắt đầu đắng và mọi người chuẩn bị cho vụ mùa mới sắp diễn ra. Từ đó Lễ hội Hết Chá ra đời, trở thành nét sinh hoạt văn hóa tâm linh sâu sắc, mang ý nghĩa đoàn kết cộng đồng, cũng là dịp cầu an năm mới và thể hiện lòng biết ơn giữa người với người.

Theo truyền thống, các nghi lễ trong lễ hội sẽ do các cá nhân, hộ gia đình có điều kiện luân phiên đứng ra tổ chức với sự tham gia của cộng đồng làng bản.
Buổi lễ được bắt đầu bằng lời tuyên bố của ông chủ tế. Khi mọi thứ đã ổn định, 3 thầy mo sẽ khấn mời thần linh về dự lễ.

Đây là nét đẹp trong văn hóa tâm linh, thể hiện tinh thần đoàn kết cộng đồng của người Thái ở Mộc Châu khi xuân về. Ảnh: Dulichvn.gov.

Mọi hoạt động trong lễ hội diễn ra xung quanh một cây nêu được treo hoa ban, hình con chim, con thú, ve sầu, ong bướm, chống chiêng… đủ màu sắc để tượng trưng cho sự sống, mùa xuân của đất trời. Gốc cây đặt những chum rượu cần để mời khách đến chơi hội.

Sau lễ lấy hoa, dâng hoa sẽ diễn ra lễ hội, gồm 2 phần: lễ và hội. Phần lễ là dịp để người con nuôi bày tỏ lòng thành kính với thầy mo đã chữa bệnh cho mình. Dân làng sẽ kể và dựng lại tích xưa thông qua những diễn trò mang tính chất hài hước theo lối trai giả gái, gái giả trai. Đằng sau những tiếng cười vui vẻ là lời truyền dạy kinh nghiệm sản xuất, lời nhắc nhở nhẹ nhàng để mọi người sống với nhau tốt hơn.

Điệu xòe trong Lễ hội Hết Chá được gọi là “Xòe Chá” gồm 6 mục chủ yếu, mỗi mục gắn với một sự việc, được minh họa bằng kịch câm. Ảnh: Hà Linh.

Phần hội diễn ra những trò diễn dân gian vui nhộn, dạy con cháu khai hoang ruộng nương, tập cho trâu cày... cùng với đó là những trò chơi dân gian đặc sắc, và những tiết mục xòe Thái uyển chuyển, nhịp nhàng quanh cây nêu hòa cùng tiếng trống, tiếng chiêng rộn rã.

Đây cũng là dịp để người Thái tạ ơn đất trời, tạ ơn đấng sinh thành, giáo dưỡng và thể hiện ý thức gắn kết cộng đồng dân tộc, cùng nhau bước vào mùa vụ mới, cầu chúc cho vạn vật hòa hợp, sinh sôi nảy nở, mong cho mưa thuận gió hòa, mùa màng tươi tốt bội thu, gia đình ấm no, hạnh phúc. Cũng từ Lễ hội Hết Chá, đã có rất nhiều đôi trai gái bén duyên, rồi nên nghĩa vợ chồng.

Theo Lê Thương